Tarihten bir yaprak: "Sovyetler Birliği sansürü kaldırdı"
35 yıl önce, 1 Ağustos 1990’da Sovyetler Birliği’nde tüm basın-yayın organları üzerindeki devlet sansürü resmen kaldırıldı. Moskviçmag dergisi bu adım sayesinde, kamuoyunun yıllar boyunca mutlak denetim altında bastırılan sesinin ilk kez özgürce duyulabildiğini yazıyor. Derginin haberine göre bu karar, reform olmanın ötesinde, on yıllar boyunca fikir, bilgi ve estetik ifade üzerindeki sistemli baskının tarihsel ağırlığıyla hesaplaşma anlamı da taşıyordu.
Rusya’da sansür geleneği yüzyıllar öncesine uzanıyor. 1551’de toplanan Stoglav Konsili ile kurumsal kimlik kazanan bu uygulama, II. Katerina döneminde profesyonelleşti. Sovyetler Birliği döneminde ise sansür, eşi benzeri görülmemiş bir merkeziyetle tüm toplumsal alanlara yayıldı. 1917’de Lenin’in "burjuva basını" yasaklamasıyla başlayan süreç, 1922’de kurulan Glavlit’in denetimiyle resmi bir aygıta dönüştü. Rusçada ot neolita do glavlita (Taş devrinden Glavlit devrine) deyimine ilham veren kurum mektuplardan tiyatro oyunlarına, radyo yayınlarından ders notlarına kadar her şey kontrol altında tutuyordu. Sansürün boyutu o kadar genişti ki, 1929’da bir dergi Arthur Conan Doyle’un bir romanını sansüre takılmaması için baştan yazmak zorunda kaldı.
1930’lardan itibaren sansür, sadece ifade alanını değil, bilimi de hedef aldı. Genetik, sosyoloji, kibernetik gibi disiplinler "ideolojik sapkınlık" gerekçesiyle yasaklandı. Siyasi gündeme göre değişen yasak listeleri, rejimin uluslararası ilişkilerine paralel biçimde sürekli güncelleniyordu. Yazım hataları dahi ihbar konusu haline geldi. “Stalingrad” kelimesinden bir harfin eksik yazılması, "karşı-devrimci faaliyet" şüphesiyle sansür tarafından güvenlik makamlarına bildirildi.
Stalin’in ölümünden sonra sansür bir nebze yumuşadı, bazı yasaklı yazarların eserleri yeniden yayımlanmaya başlandı. Ancak bu iyimser hava kısa sürdü. 1960’larda sansür, yalnızca içerik değil, ima, metafor ve çağrışımları da hedef almaya başladı. Brejnev döneminde herhangi bir toplumsal sorun, doğal afet, suç ya da siyasi kriz haberleştirilemiyordu. Televizyon yayınları kısıtlanmış, gerçeklik yalnızca devletin çizdiği çerçeve içinde sunuluyordu. Bu katı denetim atmosferinde dahi, Vladimir Vysotskiy gibi bazı sanatçılar, sansürün sarkacından kurtulabilen nadir sesler arasındaydı.
1980’lerin sonunda Mihail Gorbaçov’un glasnost (şeffaflık) politikasıyla birlikte tabular birer birer yıkılmaya başladı. Devlet ilk kez sansürün varlığını açıkça kabul etti. Yasaklı yazarlar, batılı düşünürler, radyo yayınları, hatta Orwell’in kitapları bile yeniden dolaşıma girdi. 1990 yılında kabul edilen “Basın ve Diğer Medya Organları Yasası” ile sansür anayasal olarak yasaklandı.
19.7.2025
Реклама