İstanbul zirvesine geri sayım: Yeni umutlar, eski şartlar
İstanbul’da yarın yapılması planlanan doğrudan Rusya-Ukrayna barış görüşmeleri öncesinde taraflar ve arabulucular arasında kamuoyuna yansımayan diplomatik temaslar büyük gizlilik içinde sürüyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 11 Mayıs’ta yaptığı açıklamada, taraflar arasındaki diyaloğun 2022 baharındaki İstanbul görüşmelerinde kalınan noktadan yeniden başlatılmasını önererek "İstanbul.2" sürecine kapıyı açmıştı. Şimdi, kendi inisyatifi ile düzenlenecek bu zirveye katılıp katımayacağı, Tump dahil hekes tarafından merakla bekeniyor.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile 15 Mayıs’ta Ankara’da görüşeceğini ve Vladimir Putin’le birebir görüşmeye hazır olduğunu bildirdi. Ancak Rus medyasına göre Putin’in İstanbul’a gelmesi "büyük sürpriz" olacak. Rus tarafı müzakerelere katılacak delegasyonu hâlâ resmen açıklamadı. Kremlin danışmanı Yuriy Uşakov, heyetin hem siyasi hem teknik boyutları kapsayacağını ve görüşmelerin 15 Mayıs sabahı başlayabileceğini ifade etti. Daha önce adı geçen Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un ise İstanbul’a gelmeyeceği, Kommersant'ın haberine göre kesinleşti. Görüşmelerde temel alınması planlanan belge, tarafların 2022 Nisan’ında İstanbul’da prensipte üzerinde uzlaştığı taslak metin olacak.
Türkiye ve Erdoğan evsahibi olarak vitrine çıkarken, ABD tarafında ise önemli bir temsil düzeyi dikkat çekiyor. Dışişleri Bakanı Marco Rubio ve Başkan Trump’ın özel temsilcileri Kit Kellogg ve Steve Witkoff, 15-16 Mayıs tarihlerinde İstanbul’da bulunacak. Trump, Rus ve Ukrayna liderlerinin katılması halinde kendisinin de İstanbul’a gelebileceğini açıklamış, 14 Mayıs’ta yaptığı son açıklamada ise Putin’in gelip gelmeyeceğini öğrenmeden kendi planını netleştirmeyeceğini söylemişti. CNN ve Reuters, Trump’ın fiziksel olarak katılmasa bile ABD'nin görüşmelere aktif olarak katılacağını; Kellogg’un Kiev, Witkoff’un ise Moskova ile diyaloğu yürüttüğünü aktardı. ABD ayrıca taraflara sunduğu “çerçeve barış planı” ile çatışmaya kalıcı çözüm öneriyor. Bu plana göre Kırım ve bazı bölgelerdeki Rus egemenliği tanınırken, Ukrayna'nın NATO üyeliğinden feragat etmesi ama AB’ye girme hakkını saklı tutması öngörülüyor. Zaporojiya Nükleer Santrali üzerindeki denetim ABD’ye, nehir ve enerji erişimi ise hem Ukrayna’ya hem Rusya’ya eşit şekilde tanınacak.
Ayrıca Çin ve Brezilya da sürece aktif biçimde dahil oldu. 13 Mayıs’ta yayımladıkları ortak bildiride, Vladimir Putin’in müzakere önerisini ve Zelenskiy’nin buna yanıt vermesini memnuniyetle karşıladıklarını açıkladılar. Brezilya Devlet Başkanı Lula da Silva, Pekin ziyareti sonrası Moskova’ya uğrayarak Putin’e “İstanbul’a gitmesi için doğrudan ricada bulunma" kararı aldı. Lula’nın uçağı bugün Moskova’ya iniş yaptı, ancak görüşmenin gerçekleşip gerçekleşmediği henüz açıklanmadı. Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan da 11 Mayıs’ta Putin’le yaptığı telefon görüşmesinde İstanbul’un tarafsız bir platform sunmaya hazır olduğunu ve “barış için yeni bir fırsat penceresinin açıldığını” vurguladı.
Tarafların pozisyonlarına bakıldığında, farkların oldukça derin olduğu görülüyor. Rusya, Haziran 2024’te açıkladığı şartlarında Donetsk, Lugansk, Herson ve Zaporojye oblastlarının "anayasal sınırları" esas alınarak tamamından Ukrayna ordusunun çekilmesini, Ukrayna’nın tarafsız ve silahsız bir statüye geçmesini, Kırım’ın ve ilhak edilen diğer bölgelerin Rusya’ya ait olduğunun uluslararası anlaşmalarla tanınmasını, ayrıca tüm Batı yaptırımlarının kaldırılmasını talep ediyor. Buna karşılık Zelenskiy yönetimi, Kasım 2022’de açıkladığı 10 maddelik “barış formülü”nü güncelleyerek 2025’te ABD ve AB ortaklığıyla yeni bir öneri sundu. Bu öneri, koşulsuz ateşkes, güvenlik garantileri, geçiş kontrolü, Zaporojiya Nükleer Santrali’nin ABD denetimine verilmesi ve barış sürecinin ilerlemesine paralel olarak Rus varlıklarından sağlanacak maddi tazminatlar gibi başlıklara dayanıyor.
Avrupa ülkeleri ise pozisyonlarını netleştirerek, Rusya'nın ateşkesi kabul etmemesi halinde yeni bir yaptırım paketini devreye sokacaklarını duyurdu. Bugün AB büyükelçileri 17. yaptırım paketinin taslağını kabul etti. Bu paket, Rusya'nın enerji ihracatında kullandığı “gölge filo”ya ve ambargoları dolaylı yollarla delen üçüncü ülke şirketlerine yönelik olacak. Almanya Başbakanı Friedrich Merz, Putin’in ateşkesi reddetmesi durumunda yeni enerji ve finans yaptırımlarının gündeme geleceğini vurguladı. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ise AB’nin Ukrayna'ya güvenlik garantisi olarak sahaya birlik konuşlandırmayı değerlendirdiğini, bunun NATO üyeliğinin bir alternatifi olabileceğini belirtti.
Uzmanlara göre, görüşmelerin sonuç vermesi için siyasi irade kadar uluslararası baskı da belirleyici olacak. Rusya Uluslararası İlişkiler Konseyi Başkanı Ivan Timofeyev, “Washington’un aktif baskısı olmadan Kiev, Rusya’nın temel taleplerine yanaşmaz” derken, Pasifik Forumu uzmanı William Alberque ise Zelenski’nin Erdoğan ve hatta Trump’la birebir temas kurarak süreci hızlandırmak istediğini belirtiyor. Alberque, “Tarafların pozisyonları uçlarda, ancak askeri cephedeki yorgunluk, diplomatik zemini mümkün kılıyor. İstanbul’da müzakerelerin başlaması bile çatışmanın sona ermesi açısından önemli bir sinyal olur” değerlendirmesinde bulunuyor. Gözler şimdi 15 Mayıs'a, İstanbul'a çevrildi: masaya kimler oturacak ve hangi başlıklarda bir diyalog zemini oluşabilecek? Bu soruların yanıtı, yalnızca savaşın değil, bölgesel istikrarın kaderini de belirleyebilir. Türkiye de "barışa zemin olma" ayrıcalığını yaşama umudunda.
14.5.2025
Реклама