ABD Başkanı Donald Trump'ın "Türkiye belirlediğim sınırların dışına çıkarsa ekonomisini mahvederim" mesajının tartıllıldığı gün, Ankara-Moskova hattında, ticarette dolara bağımlılığı azaltmaya yönelik önemli adım atıldı. Rusya ile Türkiye arasında ödeme ve anlaşmalarda yerel para birimleri olan ruble ve Türk lirasının kullanılması yönünde anlaşma imzalandı. Ayrıca Türkiye bankaları, Rusya'nın ABD kontrolündeki SWIFT sistemine alternatif olarak yarattığı Rusya Merkez Bankası Ulusal Ödeme Sistemi’ne bağlanması konusunda da mutabakat sağlandı. Bazı uzmanlar, bunun "ABD yaptırım hedefi durumundaki iki ülkenin dolarizasyona karşı attığı bir adım ve Rusya'nın Türkiye'yi olası yaptırımlara karşı koruma altına alması" olarak niteliyor.
Rusya Maliye Bakanlığı’nın salı günkü açıklamasına göre, 4 Ekim taraihinde Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak ve Rusya Maliye Bakanı Anton Siluanov, iki ülke arasındaki ödeme ve anlaşmalarda yerli para birimlerinin kullanılmasına yönelik anlaşma imzaladı.
Anlaşma ile iki ülke arasındaki hesaplamalarda yerli para birimlerinin kullanımı, uygun bir finans pazarı oluşturulması ve yerli kuruluşlar için yerel para birimlerinin cazibiyetinin artırılması amaçlanıyor.
Türkiye ile Rusya arasındaki dış ticaret hacmi 2018'de yüzde 16 artışla 25,5 milyar dolar olmuştu.
Anlaşmanın, Türkiye-Rusya ticaretinin çok büyük ağırlığını oluşturan doğalgaz ve petrol ticaretindeki ödeme sistemini nasıl etkileyeceği merak konusu. Rusya Enerji Bakanı Novak, nisan 2018'de yaptığı açıklamada "Rusya, petrol ticaretinin Türkiye ve İran'ın milli paralarıyla yapma yollarını inceliyor çünkü bu konuda genel anlayış mevcut ve milli paraların kullanılması yönünde hareket edilmesi gerekir. Petrol ödemelerinin milli parayla gerçekleşmesi için her üç ülkenin mali, ekonomi ve bankacılık altyapılarının hazırlanmasına ihtiyaç var" demişti.
Diğer yandan anlaşma ile iki ülkenin ulusal ödeme sistemlerinin etkileşimi ve daha sonra bu sistemlere başka ülkelerin bağlanması olasılığı konusunda işbirliği yapılması amaçlanıyor.
Anlaşma doğrultusunda iki taraf arasındaki işlemlerin arttırılması için muhabir banka hesapları kullanımının yaygınlaştırılmasının desteklenmesi de isteniyor.
Rus basınınan ve uzmanlardan yorumlar
İkili anlaşma Rusya basınında da yankı bulurken, haber sitelerinden infox.ru. "Rusya'nın yaptırımlarla mücadele için sahip olduğu tecrübe alıcı buldu" başlığını kullandı. Yazıda, anlaşmanın en ilginç kısmının Türk bankalarının SWIFT alternatifi Rus sistemine dahil edilmesi yorumuna yer verildi. Trump'ın tehditlerinin arttığı bir dönemde bu anlaşmanın Türk ekonomisi için atılan önemli bir adım olduğu belirtildi.
Politilog Aleksandr Dugin'in kurucusu olduğı Tsargrad.Tv sitesinde yer alan haber analizde ise, Rusya-Türkiya milli para anlaşması için "ABD dolarını batırmıyor ama sıkıştırıyor" yorumu yapıldı. Yazıda, bu anşaşmanın uzmanlar tarafından "Dolara vurlmuş yeni bir darbe" olarak görüldüğü, ancak doların çöküşü değil, dolara karşı genişeyen bir ittifakın son adımı olarak değerlendirilmesi gerektiği vurgusu yapıldı.
Yazıda S-400 alımının ardından Ankara'nın da ABD'den yaptırım tehdidi almaya başladığı, bu nedenle harekete geçtiği belirtildi.
Ünlü Rus ekonomistlerden Mihail Hazin, imzalanan anlaşmanın "sokaktaki adam" için hiç bir anlamı olmadığını, ancak iş dünyası için daha rahat çalışma koşulları yaratacağını söyledi. Hazin, bu anlaşmanın "Dolara bir darbe daha vurmak" açısından önemine işaret etti.
Bir başka ünlü analist Mihail Delyagin de bu fikri paylaşırken, Türk sahillerinde de rublenin yaygın olarak kabul edilmeye başlanacağını ihtimal dışı saymadığını, ancak konunun dış ticaret açısından önemli olduğunu söyledi. Delyagin, "Her durumda ruble ve liranın kuru dolara bağlı olarak belirlenmeye devam edecek" dedi.
Polit.ru sitesindeki analizde ise "Rusya Türkiye'yi, çok kutuplu dünya uğruna korumaya alıyor" başlığı kullanıldı. Rus akademisyen Sergey Hestanov, anlaşnın Türkiye'nin dolara bağımlılığını nispeten azalatacağını savundu. Hestanov, "Ama eğer Washington Ankara’ya ciddi ekonomik baskı uygularsa, Moskova ile yapılan anlaşma her derde deva olmaz. Ciddi yaptırımlara gelirse, o zaman bu anlaşmanın etkisi büyük olmaz” dedi.
Rus uzman, liranın yüksek riskleri nedeni ile "milli para" ile kontratların uzun değil sadece "kısa vadeli" olarak yapılabileceği öngörüsünde de bulundu.
Diğer Rus uzmanlar da iki ülke yöneticilerinin uzun süredir ilan ettikleri "de-dolarizasyon" hedefi yolunda önemli bir adım atıldığını vurguluyor. Russia Today'e konuşan Rus analistlerden Dmitri Aleksandrov, "Anlaşmanın hedefi ikili ticarette dolara ve Amerikan finans sistemine bağımlılığı azaltmak" dedi.
Bir diğer analist Narek Avakyan da, "Hem Rusya hem de Türkiye ABD'nin yaptırımlarına muhatap. Bu nedenle uluslararası işlemlerinde dolar kullanmak iki ülke için de riskli. Rusya Hindistan ve Çin ile de bu yolda adımlar attı. Hatta AB ile ilişkilerde de dolardan euroya geçmeye çalışıyor" değerlendirmesini yaptı.
Avakyan, "Böyle bir anlaşma iki ülke arasındaki (Rusya-Türkiye) ticareti arttırmayabilir ama ilişkilerin üçüncü ülkelerden gelecek baskılara karşı güvenceye alınmasını sağlar. ABD artık ulusal para birimleri ile yapılacak olan ödemeleri bloke edemez" dedi.
UNIVER Capital şef stratejisti Dmitri Aleksandrov ise, anlaşmanın ticari ilişkilerdeki olası etkilerini değerlendirirken, sağlanan garantilerin önemine değinerek, "Milli para ile ticareti ile Rus müteşebbislerin Türkiye'ye satışlarını arttırmaları ve bunun Rusya ekonomise daha fazla katkı sağlaması sözkonusu" diye konuştu.
Bu arada Rusya Duması Dış İlişkiler Komitesi Başkan Yardımcısı, Milletvekili Aleksandr Romanoviç, Nation News'e verdiği demeçte, "Bence politik bakış açısıyla bu kesinlikle doğru bir karar. Artık dolar hakkında daha az düşüneceğiz" dedi.
Romanoviç, "Ticaretimizde üçüncü bir para birimine ihtiyacımız yok. Para değişiminden kaynaklanan kur farklarından kurtulacağız. Bu ikili ilişkiler açısından güzel şeyler vaad eden bir anlaşma. Çin ile de aynı yolda yürüyoruz" dedi.
Rusya Ticaret Bakanı Denis Manturov geçen yıl Rus-Türk ilişkilerinde milli parayla ticaret konusunda değinirken, bundan en olmlu etkilenecek sektörlerin başında Türkiye'dek yedek parça temin eden Rusya otomotiv sanayini örnek göstermişti.
Rusya Enerji Bakanı Aleksandr Novak da temmuz 2019'da yaptığı açıklamada, Rusya-Türkiye ikili ticaretinde işlemlerin üçte biriniin milli paralarla yapıldığını söylemişti.
Rusya ile Çin liderleri arasında, ikili ticarette daha fazla ruble ve yuan kullanılması konusunda anlaşimaya varılmıştı.
Rusya Merkez Bankası 2018 sonunda hız kazandırdığı "rezervlerinde doların ağırlığını azaltma" operasyonu ile bugüne kadar doların uluslararası rezervlerindeki payını yüzde 45.8'den yüzde 22.7'ye indirmişti. Bu dönemde euronun payı yüzde 21.7'den yüzde 31.7'ye, yuanın payı yüzde 2.8'den yüzde 14.2'ye çıkmıştı.
Mahfi Eğilmez'in TL-Ruble ticareti yorumu
Eski Dış Ticaret Müsteşarlarından Mahfi Eğilmez, konu ilk gündeme geldiğinde ,2016'da milli parayla ticaret konusunda detaylı bir yazı kaleme almıştı. Eğilmez şu görüşü savunmuştu:
"Paraları rezerv para konumunda olmayan iki ülke arasındaki ticaretin kendi paralarıyla yapılabilmesi iki ülkenin birbirine olan ihracat ve ithalatının eşit ya da çok yakın tutarlarda olması gerekir. Türkiye'nin Rusya'ya ihracatı 6 milyar dolar, Rusya'dan ithalatı 25 milyar dolar. Toplam 31 milyar dolarlık bu ticaretin en fazla 6 milyar dolarlık kısmı TL ve Ruble ile olabilir. Esasen bu miktar için paraya bile ihtiyaç yoktur. Türkiye 6 milyar Dolarlık mal satıp karşılığında aldığı 6 milyar Dolarla Rusya’dan mal aldığında 6 milyar Dolar Rusya’ya geri dönmüş ve sadece mallar değişilmiş olur. Dolayısıyla bu miktarı Dolar yerine Ruble veya TL ile yaparak Dolar ihtiyacı azaltılmış olmaz. Biz Rusya'ya 6 milyar dolarlık mal satıyoruz. Rusya bize karşılığında 6 milyar dolar veriyor. Sonra biz Rusya’dan 6 milyar dolarlık mal alıyoruz. Ve karşılığında Rusya'ya, Rusya’dan aldığımız 6 milyar doları ödüyoruz. Yani burada aslında 6 milyar dolar sadece bir ödeme kolaylığı sağlamış oluyor. Aslında bu 6 milyar dolarlık kısım bir çeşit mal takası yapılmış gibi oluyor. Tabii çok sayıda farklı alıcı satıcılar olduğu için araya paranın (6 milyar dolar) girmesi şart ama işin aslı mal takası gibi.
Buna karşılık Türkiye ithalat ihtiyacından kalan 19 milyar dolarlık kısmı Rusya'dan Dolarla ya da başka bir rezerv parayla almak zorundadır. Çünkü TL ile alsa Rusya o 19 milyar dolarlık TL'yi hiçbir yerde kullanamaz. Mesela Almanya’dan yapacağı ithalatta TL veremez. (Diyelim ki verdi. Alman ihracatçının bankası bu kadar TL’yi almak için 1 Euro = 3,30 TL kurunu birden mesela 1 Euro = 15 TL’ye çıkarır. Çünkü o da o TL’leri birisine satmak zorunda kalacaktır.)
Tersini düşünün. Yani biz Rusya'ya 25 milyar dolarlık mal satıyoruz, Rusya da bize 6 milyar dolarlık mal satıyor. Ve Rusya bizden aldığı bu 25 milyar dolarlık mal karşılığında bize Ruble ile ödeme yapmak istiyor. Biz bunu kabul eder miyiz? Diyelim ki ettik. Aldık 25 milyar dolar karşılığı Rubleyi. Bunun 6 milyar dolarlık kısmını yine Ruble olarak Rusyadan aldığımız mallar karşısında Rusyaya ödedik. Kaldı elimizde 19 milyar dolar karşılığı Ruble. Bunu ne yapacağız biz? Almanya'dan aldığımız mallar karşılığında Almanlara Euro yerine bu Rubleleri versek alır mı Almanlar? Rusya için de durum budur.
Diyelim ki karşılıklı Ruble ve TL ile işlemler yapıldı ve bizim ihracatçının elinde 100.000 Ruble, Rus ihracatçının elinde de 100.000 TL kaldı. Bir dahaki ihracatları için de daha önlerinde 3 ay var. Bu iki ihracatçı ne yapacak? 3 ay bekleyip her gün Ruble ve TL’nin Dolara karşı değer kazanıp kaybetmesini mi izlerler yoksa ellerindeki bu paraları götürüp bankalarına vererek Dolara çevirmeye mi çalışırlar? Dolara çevirmeye çalışırlarsa her iki para da değer kaybeder. Yani Dolara ihtiyacı azaltalım derken tam tersi olabilir.
Sonuç olarak konvertibl ama rezerv olmayan iki parayı esas alarak kurulacak dış ticaret ilişkileri eninde sonunda ihracatı düşük olanın ihracat tutarıyla sınırlanır. "
Yazının tamamı için
TIKLAYINBu arada Rusya'nın Ankara Büyükelçiliği'nden de konuyla ilgili şu açıklama yapıldı:
"Rusya Maliye Bakanlığı: Türkiye ile Rusya arasındaki ticarette ulusal para birimlerinin kullanımına yönelik 4 Ekim’de anlaşma imzalandı.
Rusya Başbakan Yardımcısı ve Maliye Bakanı Anton Siluanov ile Türkiye Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak arasında imzalanan anlaşmayla iki ülke arasındaki ticarette kademeli olarak ruble ve lira kullanımı artırılacak.
Anlaşmanın hedefi uygun mali piyasa altyapısının oluşturulması, iki ülke para birimlerinin ticari kurumlar nezdindeki cazibesinin artırılmasıdır.
Anlaşmanın imzalanması, Rusya ile Türkiye arasında karşılıklı yarar sağlayan ve adil ticaret ve ekonomik iş birliğinin daha da genişletilmesi ve geliştirilmesi için önemli bir adımdır."