Perestryoka.2 mi, Politbüro mu?
![]()
Rusya'da Başkan Putin'in siyasi gündemi sarsan Anayasa değişikliği teklifi hızla uygulama yolunda ilerlerken, hala Rus liderin kafasında 2024 için nasıl bir model olduğu sorusuna yanıt aranıyor. Bir yandan Putin'in "2'nci perestroyka" planladığı yorumu yapılırken, diğer yandan Rus liderin devlet başkanı olmasa bile ipleri elinde tutacağı fiili bir "Politbüro modeli" düşündüğü iddiaları gündemde.
Bazı yorumcular SSCB'yi tek başına yöneten Stalin'in resmi unvanının SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri olduğuna, yani "devlet başkanı" gibi bir sıfat taşımadığına dikkat çekerek, 2024'te sonra da yeniden tanımlanacak Devlet Konseyi'nin fiilen "Politbüro" haline gelip ülke yönetiminde asıl söz sahibi organ olabileceğini vurguluyor. 2000 yılından ber var olan Devlet Konseyi şu an sadece yetkisiz bir istişare organı.
Rusya parlamentosunun alt kanadı Duma, Devlet Başkanı Vladimir Putin’in sunduğu anayasada düzenleme yapılmasına yönelik yasa tasarısını hafta içi ilk oturumda kabul ederek, referanduma kadar gidecek yolda ilk somut adımı attı.
Sputnik'in aktardığına göre Putin şu düzenlemeleri teklif etmişti:
Devlet görevlileri için (başbakan, bakanlar ve valiler dahil) yabancı vatandaşlığa ve yurtdışında oturum iznine sahip olmama önkoşulunun anayasa ile sabitlenmesi.
Devlet başkanlığı adaylığı için koşulların daha sıkı hale getirilmesi: Adaylar Rusya’da en az 25 yıl yaşamış olmalı ve yabancı vatandaşlığa sahip olmamalı.
Devlet başkanının iki dönemden fazla görev yapamayacağına yönelik hükümdeki ‘arka arkaya’ koşulunun kaldırılması: Tasarı ile bir Rusya vatandaşı, toplamda iki dönemden fazla devlet başkanı olarak görev yapamayacak.
Duma’ya başbakan, vekiller ve bakanları yalnızca onaylama değil, tayin etme yetkisinin verilmesi.
(Parlamentonun üst kanadı) Federasyon Konseyi’ne yeni yetkiler verilmesi: Devlet Başkanı güvenlik güçleri kurumlarının yöneticilerinin atanması konusunda parlamentonun üst kanadının onayını almalı.
Federasyon Konseyi’ne Anayasa Mahkemesi ve Yüksek Mahkemelerin hâkimlerini görevden alma, devlet başkanının önerisiyle başsavcı ile yardımcılarını atama ve görevden alma yetkisinin verilmesi. Anayasa Mahkemesi’ndeki hâkim sayısı 19’dan 11’e düşürecek.
Anayasa Mahkemesi’ne, devlet başkanının talebi doğrultusunda, vali tarafından onaylanıncaya kadar bölge yasalarının anayasaya uygun olup olmadığını denetleme hakkı verilmesi.
Danıştay’ın statüsünün güçlendirilmesi. Böylelikle devlet kurumlarının kararlaştırılan biçimde işleyiş ve etkileşimini, iç ve dış politikanın başlıca yönelimleri ile devletin sosyal ve ekonomik gelişim önceliklerinin belirlenmesini sağlanmaya yönelik bir kurum olacak.
Anayasanın Rusya’da uluslararası hukukun öncelikli oluşu hakkındaki 15. maddesinde bir değişikliğe gidilmemesi, aynı zamanda 79. maddede devletlerarası organlarca varılan kararların ‘Rusya anayasasına aykırı olmaları halinde’, uygulanamaz olacaklarının belirtilmesi. Bu tür kararların uygulanabilir olup olmadığına Anayasa Mahkemesi karar verecek.
Devlet başkanının veto hakkı üzerinde değişikliğe gidilmesi: Mevcut anayasa ile devlet başkanı 14 gün içinde parlamentonun kabul ettiği bir kararı veto edebiliyor, ancak parlamentonun iki kanadının bu vetoyu kabul etmeme hakkı var. Bu durumda devlet başkanı yasayı yedi gün içinde imzalamak zorunda. Getirilmek istenen düzenlemeyle devlet başkanına belirlenen süre içinde (süre belirtilmiyor) söz konusu yasanın anayasaya uygun olup olmadığını Anayasa Mahkemesi’nde tartışmaya açma hakkı verilecek. Mahkeme, anayasaya uygun olduğuna karar verirse, devlet başkanının yasayı üç gün içinde imzalaması gerekecek, imzalamazsa yasa Duma’ya geri götürülecek.
Yasa tasarısı parlamento tarafından kabul edildikten sonra, düzenleme halk oylamasına sunulacak.
Putin'i 2024'ten sonra ne bekliyor?
"Başkanlık sistemi daha da güçlenecek"
Bu yorum, liberal görüşleri ile bilinen saygın Rus politolog Georgiy Vovt'a ait. Business FM’e değerlenirmede bulunan Vovt, yeni sistemde başbakanın devlet başkanına bağımlılığının artacağına dikkat çekti. Putin'in 2024'ten sonra hangi görevde bulunacağınınn netleşmediğini belirten uzman, "Politik süpermen kim? Bunun yanıtı yok" dedi. Vovt, Putin'in ilerleyen dönemde şaşırtan yeni adımlar atabileceği öngördü.
Yeni değişiklik sonrası devlet başkanının yalnızca üç bakanı atama yetkisine sahip olacağını belirten Vovt, “Bakanları ise devlet başkanının atadığı başbakan belirleyecek. Devlet başkanı artık başbakanı hükümetten bağımsız olarak görevden alabilecek” dedi.
Devlet başkanının kolluk güçlerinin yöneticilerini ve dışişleri bakanını Duma ve Federasyon Konseyi’ne danışmadan tek başına atayabileceğine işaret eden uzman, “Anayasada öncelikle başkanın yönetimindeki bakanlıkların ve kurumların varlığı garanti altına alınıyor. Başkan ayrıca Federasyon Konseyi’nden hakimlerin görevden alınmasını talep edebilecek” ifadelerinde bulundu.
Bunun kuvvetler ayrılığı ve yargı bağımsızlığına aykırı olduğunu savunan Vovt, “Anayasa Mahkemesi, yürürlüğe girmeyen yasaların anayasaya uygunluğunu denetleme yetkisine kavuşuyor. Ama ancak devlet başkanı talep ederse bunu yapabilecek. Anayasa Mahkemesi’nde hakim sayısının 19’dan 11’e düşmesiyle, mahkeme üzerinde daha kolay denetim sağlanabilecek. Devlet başkanı parlamentoya karşı ‘süper veto’ yetkisine kavuşuyor. Yani başkanlık sistemi zayıflamıyor, daha da güçleniyor” değerlendirmesini yaptı.
Bu arada Duvar.com'da Mühdan Sağlam imzasıyla yayınlanan
analizde de konu ayrntılı olarak elaınıyor:
Putin Rusya’da ne yapmak istiyor?
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 15 Ocak’ta uzun bir ulusa sesleniş konuşması yaptı. Putin’in bu konuşmaları alışılmış bir durum, ancak bu yılki konuşmayı öncekilerden ayıran bir unsur vardı: Rusya siyasal sisteminde değişiklik. Kıdemli başkan, Rusya siyasal sisteminde parlamento, devlet konseyi ve başkan arasında iktidarı yeniden dağıtan bir dizi anayasal değişikliği 2020 içinde hayata geçirmek istediğini ifade etti. Putin’in bu konuşması ve talebinden kısa süre Dimitri Medvedev başbakanlığındaki hükümet istifa etti.
Putin, Medvedev hükümetinin istifasının ardından Federal Vergi Servisi Başkanı Mihail Mişustin’i başbakan adayı olarak Duma’ya sundu. İşine sadık bir bürokrat olarak bilinen Mişustin vergi konusunda uluslararası seviyede başarılara imza atmış bir isim. Ancak bürokrasinin kuralları belli güvenli siperinden siyasetin çalkantılı denizine geçişinde deneyimli bürokratın ne kadar başarılı olacağı merak konusu.
Putin’in Rusya siyasal sisteminde böylesi bir değişikliğe götüren faktörler neler? Değişiklik neleri öngörüyor? 2024’ten sonra Rusya’nın siyasi geleceğinde Putin yeniden olacak mı?
YARI BAŞKANLIK MI SÜPER BAŞKANLIK MI?
Rusya siyasal sistemi yarı başkanlık. Ancak anayasanın kabul sürecinden günümüze kadar en çok tartışılan konulardan biri, başkana verilen olağanüstü yetkiler. Bu konuda sadece Putin’i suçlamak hem yanlış olur, hem de bilgi eksikliğine işaret eder. Yarı başkanlığa dayanan sistemin içinde süper başkanlık olarak anılan ‘sistem içinde sistem’in mimarı Rusya’nın ilk devlet başkanı Boris N. Yeltsin. Yeltsin anayasayı öyle aceleye getirmişti ki, itiraz eden Duma’daki vekiller, askerin bombaları altında taslağı kabul etmek zorunda kalmıştı.
Yeltsin’in getirdiği sistemde, devlet başkanı, iç ve dış politikanın temel çerçevesini oluşturma, başkomutanlık gibi görevlerden mesul. Ancak Rusya bir yarı başkanlık. Yani iç işleyişten sorumlu ve başbakana bağlı bir hükümet de var. İşte süper başkanlık da burada görünür oluyor.
Bir siyasi parti, 450 sandalyeli yasama organı Duma’daki tüm sandalyeleri kazansa dahi kendi inisiyatifiyle hükümet kuramaz, çünkü başbakanı belirleme yetkisi devlet başkanında. Başkan, benzer biçimde kabinenin seçiminde de etkili. Üstelik Duma, başkanın (bu şartlarda Putin’in) önerdiği ismi başbakan olarak üç defa reddederse devlet başkanı Duma’yı feshederek seçime gidiyor. Başbakan adayını Duma uygun bulursa, bu sefer başbakan, devlet başkanına başbakan yardımcıları ve federal bakanlar için isim önerir. Yani, devlet başkanı kabinenin seçilmesindeki en yetkili organ. Duma bir yasama organı, ancak başkan da bunun parçası. Başkan Duma’ya yasa önerisi yollama imkanına sahip, Duma bu noktada bir onaylama mercii. İşte bu alanda değişikliğe gidiliyor.
DUMA’DAN DEVLET KONSEYİ’NE ANAYASAL DEĞİŞİKLİĞİN KAPSAMI
Putin, konuşmasında fazla detaya girmese de temel başlıkları konusunda fikir verdiği anayasal değişikliğin ilki, parlamentonun alt kanadı Duma’ya yönelik. Buna göre, daha önce devlet başkanın uhdesinde bulunan başbakan ve kabineyi seçme yetkisi, Duma’ya da tanınacak. Yani yasama organı, yürütmede kimlerin olabileceğine karar verecek. Ancak bu yetki sadece Duma’da mı olacak yoksa başkanın kontrol gücü devam edecek mi belli değil.
Diğer önemli bir değişiklik konusu devlet başkanını görev süresi. Bu değişiklikle daha önce var olan bir şart yeniden anayasa geliyor: Başkanın seçilme şartı. 2011’de Rusya Anayasasında da yapılan değişlikle dört yıl olan devlet başkanlığı göre süresi altı yıla çıkarılmış ve “en fazla iki dönem seçilebilir” şartı kaldırılmıştı. Putin başkanın görev süresine dönük bir şey söylemedi, ancak üst üste seçilmeye yine iki dönem şartının geleceğini ifade etti. Bir nevi 2011’deki değişiklikten sadece kendisi faydalandı, ancak haleflerine aynı imkânı sunmayacak.
Son olarak bugün danışma organı olan devlet konseyinin yetkileri artıyor. Ancak bu konuda net bir sınır çizilmiş değil. Bu değişikliğin ölçüsü abartıldığında devlet konseyinin paralel bir hükümet gibi işlemesinden endişe ediliyor.
DEĞİŞİKLİĞİN SEBEBİ VE PUTİN’İN GELECEK PLANLARI
Değişiklik paketi kadar akıllara takılan iki önemli soru var: Neden şimdi? Ve Putin’in 2024 sonrası planı ne? İlk olarak Putin’i değişikliğe iten sebeplere bakalım. Putin figürünü, Rusya halkının gözünde değerli kılan unsurların başında, 1990’lardaki yıkımın ardından 2000-2008 arasındaki Putin dönemi ekonomik toparlama ve yaşam koşullarının iyileşmesi yer alıyor. Ancak 2013’ten sonra git gide Rusya ekonomisindeki şaşalı günler geride kaldı. Batı yaptırımları, petrol fiyatlarındaki düşüşle birleştiğinde, Rusya ekonomisi 2014-2017 arasında ciddi kan kaybı yaşadı. 2018 ve 2019’da göreli bir toparlama olsa da bu, gündelik hayatta karşılık bulmuyor. Putin 2018’deki seçim kampanyasında da ulusa seslenişinde de ekonominin toparlaması ve yaşam standartlarının iyileştirileceğini söylüyor, ancak beklenti içindeki toplum, umut etmekten yoruldu. Rusya halkı, 2011-2012’de Rusya’daki en kalabalık protestoların yaşandığı dönemden beri ilk defa 2019’da kadar kararlı ve kalabalık şekilde sokaklara indi. Halkın sokağa inme gerekçesi yerel seçimler olsa da itici unsurlar yoksulluk, yolsuzluk ve düşen yaşam standartlarıydı.
Ekonomideki memnuniyetsizlik, Medvedev’in toplum tarafından onaylama oranını yüzde 38’e indirirken, Putin’inkini yüzde 82’den yüzde 68’e çekti. Putin, yükselen tepkiye karşı halkı duyduklarını ve çözüm aradıkları imajını yansıtmak zorundaydı. Üstelik, sorunun sadece Medvedev kaynaklanmadığı bilindiği için daha köklü bir değişikliğe gitti.
Anayasal paketle ilişkisi olan diğer unsur, Putin’in gelecek planları. Küresel kamuoyunda en fazla merak edilen konular biri Putin’in 2024’ten sonra Rusya siyasetinde olup olmayacağı. Reform paketine bakıldığında ilk elden şunu söylemek lazım: Putin bir yere gitmiyor. Bunun için başkan olması da şart değil. 2024’te Putin karşımıza ya yetkileri artmış bir başbakan ve Birleşik Rusya Partisi Lideri ya paralel bir hükümet olma ihtimali taşıyan bir Devlet Konseyi’nin başkanı olarak çıkabilir. Reform paketi bu anlamda işlevsel. Bunun yanında Putin’in Rusya’daki etkisi dikkate alındığında Sibirya Kaplanlarını Koruma Kurulu Başkanı olsa da Putin, siyasal etkisini ve Rusya’nın geleceğinde söz söyleme hakkını sürdürecek. Bunun için Çin’deki Deng ve Kazakistan’daki Nazarbayev örnekleri model ve fikir verebilir."
Öte yandan BBC'nin Rusça Servisi'nden Sergei Goryaşko, Putin'in iktidarda kalmak istediğini ve esas sorunun bunun nasıl yapılacağı olduğunu söyledi.
Konuşulan senaryolardan birisi, Medvedev'in de ikinci adamlığına getirildiği Güvenlik Konseyi'nin görev ve yetkilerinin artırılarak, başındaki ismin de devlet başkanından daha güçlü olacağı bir düzene geçileceği yönünde.
Güvenlik Konseyi, şu anda bir danışma kurulu görevi görüyor ve 85 bölge valisi ile siyasi parti liderleri gibi bir dizi yetkiliden oluşuyor. Çok fazla üyesi bulunan Konsey'in toplantıları Kremlin'deki en büyük salonlardan birinde yapılıyor.
Putin'in önerdiği anayasa değişiklikleri arasında, Güvenlik Konseyi'nin yetkilerinin artırılması ve anayasa koruması altında resmi bir devlet kurumuna dönüştürülmesi de yer alıyor.
Carnegie'nin Moskova Merkezi'nden analist Alexander Baunov, Putin'in Güvenlik Konseyi'nin yapısını tartışmaya açmasının dikkat çekici olduğunu söyledi.
Baunov, "Güvenlik Konseyi'nin yapısını tartışmaya açma nedeni, devlet başkanlığının üzerinde yer alan ve gücü elinde tutan bir makam yaratmak istemesi olabilir" dedi.
Analistler, Medvedev gibi, Putin'in 20 yıldır en yakınında olan bir ismin bu konseyin başkan yardımcılığına getirilmesinin bu senaryoyu güçlendiren bir etken olduğunu belirtiyor.
Başkanlık sisteminin devamından yana olduğunu belirten Putin'in yaptığı bir diğer öneri de parlamentoya, başbakanı seçebilmesi için daha geniş yetkiler verilmesi oldu.
Rus lider, anayasada devlet başkanlığı seçimleriyle ilgili maddeden "üst üste" ifadesini çıkartarak, devlet başkanlarına toplamda en fazla iki dönem görev hakkı tanınmasını önerdi. Medvedev, yapılacak bu değişikliklerin "tüm güçler dengesini değiştireceğini" söyledi.
King's College London'ın Rusya Enstitüsü Başkanı Sam Green, şu anda devletin üst kademelerinde bulunanların 2024 yılından sonra güçlerini korumak için önümüzdeki dönemde "Duma (parlamentonun alt kanadı), Devlet Konseyi ve Putin üçgeninde aynı anda üç farklı satranç maçı yapmaları gerekeceğini" söyledi.
25.1.2020
Реклама