Primakov'un 90’ıncı yaş günü
![]()
Yevgeni Maksimoviç Primakov… Rusya’da dışişleri geleneğinin temel taşlarından, uluslararası diplomasinin yakın tarihi yazılırken "efsane dışişleri bakanı" olarak ismi en üst sıralara konan önemli isim. 29 Ekim 1929’da Kiev’de doğan Primakov, 26 Haziran 2015’de 85 yaşında Moskova’da hayata veda etmişti. Ölümlerin değil doğumların hatırlandığı Rusya’da bugün Primakov'un 90’ıncı yaş günü kutlanıyor. SSCB’nin çöküşünün ardından Rusya’da yaşanan kaos yıllarında, 1998 büyük ekonomik krizinin ardından çaresiz kalan Başkan Yeltsin’in başbakanlık koltuğuna oturttuğu Primakov, 8 ay süren kısa “tamirat dönemi”nde devletçi ekonomik politikalara yönelerek sistemi toparlamış, Putin yıllarına giden yolun ilk taşlarını döşemişti.
90’ıncı yaş gününde Primakov’u anarken, Türkiye-Rusya ilişkilerinin 90’ların ortasındaki “husumet” döneminden bugün geldiği işbirliği noktasının ilk taşlarını döşeyen isim olarak ayrı bir yeri olduğunu unutmamak lazım.
2000’lerin ortasında TürkRus.Com’da yayınladığımız bir makaleden alıntı yaparak hatırlatalım:
"SSCB dağıldığı sırada dünyada sözü geçen iki siyasi blokun iki farklı tarafında yer alan Türkiye ve Rusya, 1990’ların başında siyasi ilişkilerde rekabet ve gerginliğin yoğun olduğu, iki tarafın da “gardını aldığı” sıkıntılı yıllar yaşamıştı. Rusya’nın Güneydoğu’daki PKK hareketine, Türkiye’nin ise Çeçenistan’daki direnişe karşı siyasi tutumları iki tarafta rahatsızlık yaratmış, bir yandan ekonomik ilişkiler hızla gelişmeye başlarken siyasi ilişkiler buna ayak uyduramamıştı.
Kara bulutları dağıtan ilk adımlar, 1997’de Mavi Akım boru hattı için ilk imzaların atılmasıyla başladı. Proje hızla ilerledi. 1998’de Suriye’yi terk ettikten sonra Rusya’ya gelen PKK lideri Öcalan’a dönemin Rusya Başbakan Yevgeni Primakov’un karşı çıkmasıyla sığınma hakkı verilmemesi en önemli dönüm noktası oldu. Devamında 1999 yılı sonuna dönemin Başbakanı Bülent Ecevit’in devrin Başbakanı Vladimir Putin’in konuğu olarak Moskova’ya yaptığı ziyaret buzların erimeye başlaması ve rekabetten işbirliğine geçiş adımları atılmasına vesile oldu. 2002’de Mavi Akım’dan Türkiye’ye ilk gazın sevkiyatı, Türkiye ile Rusya’yı artık enerjide karşılıklı bağımlılık temelinde birbirilerine bağlayan önemli bir açılım oldu.
“Husumet”ten “rekabet”e, daha sonra “işbirliğine” doğru adımlar atan ikili ilişkilerin “stratejik işbirliği” yolunda yelken açması ise 2004 sonunda Putin’in Ankara’ya yaptığı ilk resmi ziyaretle başladı. O güne gelinceye kadar, 32 yıl önce Sovyet Başkanı Nikolay Podgornıy, Ankara’yı ziyaret etmişti. Ancak o dönemde ”Sovyet başkanlığı” sembolik bir makam olduğu için, Putin Türkiye’ye resmi ziyaretle gelen ilk devlet başkanı sayıldı. O gün Putin’in Ankara’da söylediği sözler, yeni açılımın işaret fişeğiydi: ”Bavul ticareti yapanlar ve turistler iki ülke yönetimlerini daha yakın siyasi ilişkiler kurmaya adeta zorladı.”
Gerçekten de 1998’de Öcalan’ın Suriye’den kaçıp Rusya’ya, Moskova yakınlarındaki Odintsovo kasabasına getirildiği, Jirinovski başta olmak üzere pek çok milliyetçi Rus politikacısının “politik sığınma hakkı verilmesi” için hükümete baskı yaptığı, Çeçenistan krizi yüzünden Rusya kamuoyunda Türk aleyhtarlığının arttığı ve popülist politikaların prim yaptığı bir dönemde Primakov’un vereceği karar bir “dönüm noktası” demekti.
“Kurt politikacı” dengeli bir yol bulup, resmen Öcalan’ın Rusya’ya girdiğini hiç kabul ya da beyan etmeksizin kısa süre içinde İtalya’ya gönderildiği operasyonu onayladı. Böylece Türkiye-Rusya ilişkileri tarihinin belki de en büyük krizlerinden birinin eşiğinden döndü. O gün "öteki yol" seçilse, tarihin akışının nasıl olacağını düşünmek bile ürkütücü...
Primakov’un bu büyük sorunu krize dönüşmeden çözmesinin ardından, 1999’da Başbakan Ecevit’in o dönemde Rusya Başbakanı olan Putin’in konuğu olarak Moskova’ya gelmesiyle, kelimenin tam anlamıyla “yeni ve barışçı bir dönem” başladı.
Primakov’u anarken, dünyada onun kalibresinde, sorumlu-deneyimli diplomatların sayısının artmasını dilemek gerekiyor.
29.10.2019
Реклама